ampul nasıl icat edildi?

1879’da Edison bir elektrik ampulü icat etti. Kömürleştirilmiş iplikten Flamanlarla deneyler yaptıktan sonra karbonlaştırılmış kağıt flamanda karar kıldı. 1880’de evde güvenle kullanılabilecek ampuller üreterek tanesini 2,5 dolara satmaya başladı. Ancak 1878 yılında bir İngiliz bilim adamı olan Joseph Wilson Swan da bir elektrik ampulü icat etmiştir. Ampul camdı ve içinde kömürleştirilmiş bir flaman bulunuyordu. Swan, ampulün içindeki havayı boşlattı çünkü havasız ortamda flaman yanıp tükenmiyordu. Bu iki bilim adamı güçlerini birleştirmeye karar vererek Edison ve Swan Elektrikli Aydınlatma Şirketi’ni

kurdular.




[1883'de hayatının en büyük icadı olan Edison etkisi denen olayı gerçekleştirdi; yani ısıtılmış bir filamanın moleküler boşlukta elektron yayınlamasını buldu. 1883'te bulduğu bu olay sıcak katotlu tüplerin temelini oluşturdu. Daha sonra Akkor lambanın üretimini geliştirmeyi başardı, bu da ampulün halk arasında yaygınlaşmasını sağladı.




flaman: Ampul içindeki sıcağa dayanıklı ince uzun ve direnci fazla olan bir tele denir.

ampul çeşitleri:

A) Flamanlı Ampuller
Halojen ampul:



Doğrusal halojen ampul. Flaman Telinin ısınması ve ışımasına dayalı bir sistemi vardır.12V-220V arası voltajlarda calışan modelleri mevcuttur. Düşük Voltajlı modeller ek olarak transformatore ihtiyaç duyarlar. 220volt modellerin omru 1500 saat civarıdır. Düsük voltajlı modeller 2000 saat civarı bir ömre sahiptir. Lamba camının içersine özel gazlar doldurulabilir (genelde Xenon esaslı gaz) bu gaz flamanın ısınırken kaybettiklerini soğurken flamana geri verir ve ömrü 3-5 katına kadar uzatır. Xenon gazlı ampuller yeni teknoloji sayılırlar ve pahalıdırlar.
Halojen ampullerin kullanılma sebebi cok ucuz olmaları, kolay montaj ve işçiliği, cok eskiden beri biliniyor olması ve diğer ampullerden bihaber olunması, renk olarak sarı rengi ile ev kullanımına cok uygun olmasıdır.
Akvaryuma gelince Halojen ampullerin sakıncaları, yüksek elektrik faturaları ve yaydıkları yüksek ısıdır.



Enkandesan Ampuller :



Bildiğimiz standart Armut biçimli ampullerdir. Geniş bir Tayfa sahip olması tek avantajı sayılabilir. Sakıncaları Halojenler ile aynıdır.

B) Boşalmalı Ampuller

Metal Halide Ampul:

Ampul nekadar büyük görünsede aslında ampul ortadaki gaz dolu hazneden ibarettir. Bu haznenin içerisinde metal buharı mevcuttur. Gazın içeriği nedeni ile bu lambalara Metal Halojenur lambalar yada metal buharlı halojen lambalarda denir.
İçi gazla dolu olan tüpün uçlarındaki elektrotlar arası deşarjlar olur bunun sonucu gaz ışır.
Giderek gelişen teknoloji popülerleşen metal halide ampüllerin ucuzlamasını ve çeşitlenmesi sağlamıştır. Renk çeşidinin çok, uzun ömürlü ve tasarruflu olmaları büyük avantajdır.
Metal halide ampuller 60-80 lumen/watt oranı ile tasarruflu ampul diye bildigimiz ampullerden cok daha tasarrufludurlar.
Ev kullanımına yönelik 25-35W metal halide ampullerin üretimine başlanmış ancak ülkemizde henüz kullanımı başlamamıştır.
Metal halide ampullerin farklı duylarda modelleri vardır .Yukarıda E40 duylu 400W model mevcuttur. E27 duylu tup ve reflektorlu modellerde mevcuttur


Belki akvaryum kullanımına en uygun ve kompakt ampul sayılabilirler ancak reflektörlü modellerin zor bulunması ve pahalı olması dezavantajıdır.
Metal halide ampuller balast ve ateşleyiciye ihtiyaç duyarlar. Mekanik modelleri ucuzdur ancak büyük ve hantaldırlar.

Metal halide ampul kullanımında dikkat edilecek en önemli nokta prize takılı iken elle müdahale yapılmamasıdır. Metal halide ampullerde balastlar flouresan balastlarının aksine gerilimi düşürmez yükseltir. 4.000-5.000V mertebesine yükseltilen gerilim ile lamba ateslenir. Bu rakkamlar korkutucu gelebilir ancak metal halide için üretilmiş armatür ve duy kullanılırsa. hiç problem yasamadan metal halide kullanılabilir.
Metal halide armatürler ön cam koruması olmadan akvaryumda kullanılmamalıdır çünkü zaman içerisinde eskiyen ampullerin duyları kırılabilir ve akvaryuma cam ve porselen parçaları düşebilir.

Civa Buharlı ampuller:

Metal halide ampuller gibi iç kısımda gaz dolu bir tüp vardır ve adından da anlasılacağı gibi tüpün icinde civa gazı mevcuttur. Balast ile kullanılırlar.
Genelde 3000K renklidirler. bitkili akvaryum kullanımına uygundurlar. Ancak renk seçeneğinin olmaması, sarı rengi, lümen verimliliğinin metal halide ampuller kadar olmaması(40-50lumen/Watt)
zayıf yanlarıdır.

Sodyum buharlı Ampuller


Metal halide ampuller gibi iç kısımda gaz dolu bir tüp vardır ve adından da anlasılacağı gibi tüpün icinde sodyum gazı mevcuttur. Balast ile kullanılırlar.
Genelde 2000K renklidirler. bitkili akvaryum kullanımına oldukça uygundurlar geniş bir tayfa sahiptir. ancak renk seçeneğinin olmaması ve cok sarı rengi zayıf yanlarıdır.Lümen verimliliği metal halide ampullerle aynı hatta onlardan daha yüksektir(70-100lumen/Watt).
Akvaryumda kullanılabilirler.Ancak akvaryum izleneceği zaman metal halide yada flouresanları yakıp sodyumları söndürerek gercek renklerin görülmesi sağlanabilir.



Flouresan - Compact flouresan ampuller:



Görünen ampullerin tamamı flouresan ampüldür. Şekil olarak tek tüplü-düz-çift tüplü-3 tüplü olmaları bu ampuller icin önemli değildir. Tamamı flouresan ampuldur. şekillendirilmiş tüp içersindeki gaz flouresanın özelliklerini oluşturur.
T4-T5 tupler, içerisine konulacak gazlara ve daha fazla basınca dayanabildiklerinden(daha kalın çeper sayesinde) T8 flouresanlara oranla hızlı gelişmektedirler. Bu ampuller yapılarına-renklerine-işlevlerine-kullanım yerlerine bağlı olarak çok çeşitlilik gösterirler. Balast ve starter ile kullanım zorunluluğu vardır.

Armaturler konusunda dikkat edilmesi gerekenler:



Seçimi esnasında büyüklüğü, aydınlatma açısı, duyu önemlidir. Yerinize göre armatur almalısınız. Aydınlatma açısı montaj yerine göre değisir .Dar açılı armaturler akvaryumun üst sınırına koyulamaz aksi halde noktasal kısıtlı bir bölgede yüksek bir aydınlatma elde edilir. Ama oldukca yukarı konulacaksada dar açılı armaturler kullanılmalıdır.
Harici armatür almak avantajlı olacaktır. Su koruması sayesinde sıçrayan dökülen sularda kısa devre riski azalır.
Armaturler ön camları sayesinde sıcaklığı akvaryuma direkt vermezler ancak bu camın silinmesi gerekir.



Sonuç olarak; derin akvaryumlarda metal halide ampuller tavsiye edilir.Renk olarak gün ışığı bize balıkları orjinal renklerine yakın gösterecektir ve verimi yüksektir.
Sığ akvaryumlarda metal halide ampuller zemine yakın olacağından noktasal yüksek ışık bitkileri yakabilir, o nedenle flouresan daha uygundur.
Sodyum ve civa buharlı ampullerin dezavantajları ; renksel geriverim (Ra) değerlerinin düşük olması sebebiyle bizim gerçek renkleri görmemizi engellemeleridir.